Stellar küresel para transferlerini saniyelere indiren, düşük ücretli ve şeffaf bir açık ağ sunar. Geleneksel finans ile Blockchain dünyası arasındaki köprü görevini hedefler. Temelindeise Federated Byzantine Agreement temelli Stellar Consensus Protocol yer alır. Kısa açıklaması veirlen Stellar’ı yakından tanıyalım.
Stellar nedir?
Stellar, sınır ötesi ödemeler, itibari para destekli tokenlar yani stablecoin’ler, varlık ihracı ve zincir üstü döviz işlemleri için tasarlanmış, herkese açık ve izinsiz bir Blockchain’dir. Ağ, saniyeler içinde kesinleşen işlemler, düşük ücretler ve yerleşik merkeziyetsiz borsa (order book + AMM havuzları) ile gerçek dünya finans akışlarını zincire taşıma odağıyla öne çıkmaktadır.
Stellar’ın yerel varlığı “lumen” (XLM) adını taşır ve ağdaki hesap açılışı, minimum rezerv ve ücret ödemeleri gibi temel işlevlerde rol oynar. Lumen, Stellar’daki tek ihraççısız tokendir. Diğer tüm varlıklar “anchor” adı verilen kurumların ihraç ettiği itibari para destekli tokenlar dahil, bir ihraççıya bağlıdır. Bu tasarım, itibari para dünyası ile Blockchain arasında köprü kurmayı hedefleyen Stellar’ın fonksiyonel mimarisiyle uyumludur.
Ağın ekosistemi, kâr amacı gütmeyen Stellar Development Foundation (SDF) tarafından desteklenmektedir. SDF, çekirdek kodun bakımını yapar, geliştirici araçlarını yayımlar, standartları (SEP’ler) koordine eder ve “anchor” on/off-ramp’leri için referans platformlar sağlar. Kurumsal anlatımda amaç; küresel finansal sisteme adil erişimi artırmak ve birlikte çalışabilirlik üzerinden gerçek dünya kullanımını büyütmektir.
Stellar nasıl üretilir?
Stellar’da “madencilik” (mining) yoktur; ağ, enerji yoğun PoW ya da klasik PoS yerine Federated Byzantine Agreement (FBA) modelinin bir uygulaması olan Stellar Consensus Protocol (SCP) ile çalışır. Dolayısıyla yeni XLM, Bitcoin benzeri bir blok ödülüyle çıkarılmaz. Lumen arzı başlangıçta oluşturulmuştur. Protokol içi ücret ve rezerv ihtiyaçları için kullanılmaktadır. Doğrulama ise bağımsız doğrulayıcı node’lar tarafından yürütülür.
Stellar’ın yerel token ekonomisinde 2019’da önemli bir değişiklik yapıldı. Geçmişte var olan enflasyon mekanizması kaldırıldı ve toplam lumen arzı azaltıldı. SDF’nin 2019 tarihli açıklamalarına ve “Lumens” sayfasına göre, toplam arz yaklaşık 50 milyar seviyesine indirildi ve yeni lumen oluşturulmayacağı belirtildi. Bu,“XLM nasıl üretilir?” sorusunun pratik yanıtını da netleştirir. Bugün XLM üretimi yoktur.
Ağda yeni varlık (token) ihracı ise anchor’lar ve diğer ihraççılar tarafından yapılır; bunlar XLM değil, itibari para veya emtia temsilleri gibi “ihraççılı” varlıklardır. SDF’nin anchor çerçevesi ve geliştirici kılavuzları; KYC/uyum kontrolleri, saklama, para giriş-çıkışları ve ihraç kontrolü gibi süreçler için referans standartlar ve yazılım bileşenleri sunar. Böylece “para üretimi” değil; itibari paranın zincire taşınması ve transferinin kolaylaşması hedeflenir.
Stellar ne zaman ortaya çıktı?
Stellar’ın ilk ağı Temmuz 2014’te başlatıldı. Başlangıç döneminde farklı bir node yazılımı ve konsensüs yaklaşımı kullanıldı. Ardından 2015’te David Mazières’in tasarladığı SCP benimsenerek, bugün kullandığımız Stellar ağı yeni bir konsensüs katmanıyla hayata geçirildi. Resmi “Connect” sayfası 2014 ilk ağ ve 2015 SCP’li ağ ayrımını açıkça not eder.
2014–2015 geçişi, ağın temel amacını değiştirmedi. Amaç, küresel finans altyapısına açık, düşük maliyetli ve hızlı bir likidite/ödeme omurgası sağlamak. Ancak konsensüs katmanındaki modernizasyon, liveness ve güvenlik varsayımlarında önemli iyileştirmeler getirdi. SCP, FBA modelinin esnek güven yaklaşımı sayesinde ağın katılımcı setini dinamik ve açık tutar.
Bu dönemde SDF de kurumsal bir çerçeve kazandı ve geliştirici ekosistemi genişletildi. Kurumsal raporlar ve tarihsel blog içerikleri, 2014’ten itibaren işlem hacmi, hesap sayısı ve ağ özelliklerinde düzenli ilerlemeler kaydedildiğini göstermektedir. Daha sonraki yıllarda AMM’ler gibi protokol düzeyinde likidite araçları da eklendi.
Stellar kurucusu kimdir?
Stellar’ın kuruluşu 2014’te Jed McCaleb ve Joyce Kim’in öncülüğünde duyuruldu. “Introducing Stellar” başlıklı resmi blog yazısı, McCaleb’in teknik liderliğini ve Kim’in ilk icra direktörlüğünü (Executive Director) kayda geçirdi. Konsensüs protokolü tarafında ise Stanford’dan Prof. David Mazières’in SCP tasarımı belirleyicidir.
Bugün SDF, yönetim ekibi, araştırma grubu ve geliştirici savunucularıyla küresel bir organizasyondur. Kuruluş, kod tabanının bakımı, protokol yükseltmeleri, geliştirici araçları ve ekosistem hibeleri gibi konularda koordinasyon sağlar. Bu yapı, kurucuların attığı temeli kurumsal bir misyona dönüştürerek uzun vadeli sürdürülebilirlik hedefini destekler.
SCP’nin teknik mimarisinin arkasındaki isim Mazières’tir ve makalesi FBA modelinin güvenlik/yaşamsallık (safety/liveness) özelliklerini ispatlı olarak ortaya koyar. Bu nedenle, Stellar’ın “kurucu anlatısı” yalnızca organizasyonel kişiliklerle değil, ağın güvenli ve açık üyelikli konsensüsüne şekil veren bilimsel katkıyla da tanımlanmaktafır.
Stellar ne işe yarar?
Stellar sınır ötesi ödemeleri ucuz, hızlı ve şeffaf hale getirmek, farklı para birimleri ve varlıklar arasında zincir üstü döviz (FX) dönüşümünü kolaylaştırmak ve on/off-ramp’ler aracılığıyla gerçek dünyaya bağlanmak için kullanılır. Anchor’lar, yerel itibari para yatırma-çekme ve bir-bir destekli stablecoin ihraç ederek ağ üzerinde küresel birlikte çalışabilirliği sağlar.
Ağ, merkezi borsa bağımsızlığı için yerleşik bir DEX sunari Emir defterleri ve otomatik piyasa yapıcı (AMM) havuzları ile likidite organize edilir. “Path payment” işlemleri, gönderen ve alıcının farklı varlıklarla girip çıkmasına imkan tanıyarak zincir üstü çok adımlı dönüşümlere olanak tanır. Bu sayede, örneğin TRY’den USD’te oradan NGN’ye gibi zorlu patikalar tek bir işlemlik kullanıcı deneyimine indirgenir.
Geliştiriciler, Soroban akıllı sözleşmeleri ve veri/araç ekosistemini kullanarak ödeme, saklama, havale, yardımların dağıtımı ve varlık tokenizasyonu gibi çözümler inşa eder. SDF, cüzdanlar, on-ramp platformları ve dağıtım araçları için referans uygulamalar ve hibeler sağlayarak bu kullanım alanlarını teşvik eder.
Stellar nasıl çalışır?
Teknik olarak Stellar; “Stellar Core” node’larının SCP ile fikir birliği sağladığı “Horizon” ve yeni veri/RPC katmanları üzerinden uygulamaların ağa bağlandığı bir yığından oluşur. Ledger’lar; hesapları, bakiyeleri, emirleri, akıllı sözleşme durumunu ve diğer yapıları saklar. Ortalama kapanış süresi saniyeler mertebesindedir; uygulamalar HTTP/RPC API’leriyle bu veriye erişir.
Konsensüste her doğrulayıcı güven duyduğu diğer doğrulayıcılardan “quorum slice”lar oluşturur; bu yerel güven kararlarının birleşimi “quorum”a dönüşür. Ağ, iki quorum’un kesişimi (intersect) gibi FBA güvenlik koşulları sağlandığında güvenli şekilde ilerler. SCP, açık üyelik, düşük gecikme ve esnek güveni aynı anda sunmayı hedefleyen ilk BFT temelli protokollerden biridir.
Ödemeler ve varlık dönüşümleri, temel ödeme işlemleri, yol (path) ödemeleri, DEX emirleri ve/veya AMM havuzları ile gerçekleşir. Geliştirici kılavuzları path arama uç noktaları “strict send/receive” varyantları ve likidite havuzlarının nasıl kullanıldığını detaylandırır. Böylece kullanıcı, tek işlemde farklı varlıklar arasında en uygun dönüşüm yoluyla hedef tutarı alabilir.
Stellar nereden nasıl alınır satılır?
XLM başta Binance ve Coinbase olmak üzere çok sayıda kripto para borsasında listelenmektedir. Bunlar üzerinden itibari para/XLM ya da kripto/XLM paritelerinde alım-satım yapılabilir. Resmi sayfalar, XLM edinme ve saklamaya yönelik genel bir borsa ve cüzdan rehberi sunmaktadır. Hangi borsayı/cüzdanı kullanacağınız tercihinize, uygunluk ve yerel mevzuata bağlıdır.
Borsa dışı zincir üstü alım-satım için Stellar’ın yerleşik DEX’i kullanılabilir. Emir defterleri ile limit ve piyasa benzeri işlemler yapılır. AMM havuzları üzerinden anında likiditeye erişilir.
Ayrıca anchor’lar üzerinden itibari para giriş-çıkışıyla stablecoin’ler elde edilip bu varlıklar XLM/diğer varlıklara dönüştürülebilir. Anchor Platform ve “anchor directory” içerikleri, uyum, saklama ve fiat on/off-ramp bileşenlerini standardize eder. Bu hat, birey ve kurumların mevduat/çekim ile zincire bağlanmasını kolaylaştırır.
Stellar güvenilir mi?
Güvenilirlik, iki katmanda değerlendirilir: ağın tasarım ve işletim güvenliği, ekosistemdeki ihraççı ve aracı kurumların güvenliği/uyumu. SCP’nin akademik temelli FBA modeli, açık üyelik altında kesişen quorum varsayımlarıyla güvenliği ispatlı şekilde ele alır ve düşük gecikmede mutabakata varmayı hedefler. Bu; PoW/PoS’a kıyasla düşük kaynak tüketimi ve hızlı kesinleşme gibi pratik kazanımlar getirir.
Operasyonel açıdan Stellar, yıllar içinde saniyeler içinde kapanan ledger’lar, protokol yükseltmeleri ve veri/erişim katmanlarıyla olgunlaşmıştır. Resmi raporlar ve dokümantasyon, ağın ortalama ledger kapanış süresinin yaklaşık 5–6 saniye civarında seyrettiğini ve protokol yükseltmelerinin doğrulayıcı oylamasıyla uygulandığını gösterir. Bu, değişikliklerin koordineli ve şeffaf biçimde devreye alınmasını sağlar.
Bununla birlikte “anchor” seçimi ve ihraç edilen varlıkların teminat/gardiyan yapısı gibi ekosistem öğelerine de bağlıdır. SDF’nin anchor çerçevesi uyum (KYC/AML) ve rezerv yönetimi için standartlar ve araçlar sunsa da, kullanıcılar kendi karşı taraf risklerini değerlendirmelidir. Ağ, açık kaynak kodlu ve herkesin denetimine açık olduğu için, şeffaflık güven modelinin merkezinde yer alır.
Stellar’ın rakipleri kimler?
Kullanım amacına göre rakipler değişir. Sınır ötesi ödemeler ve kurumsal birlikte çalışabilirlik alanında Ripple (XRP Ledger) en bariz benzer rakiptir. O da farklı bir BFT yaklaşımı ve ağ ekonomisiyle hızlı ve ucuz ödemeleri hedefler.
Genel amaçlı akıllı sözleşme ve DeFi yönünde Ethereum, Solana, Algorand gibi L1’ler, hızlı yerleşim, varlık ihracı ve DEX fonksiyonlarında karşılaştırmalı alanlar sunar. Stellar, Soroban ile akıllı sözleşmelerini geliştirirken, çekirdek farklılaştırmayı “ödemeler/varlık ihracı/fiat köprüleri” ekseninde tutar. Bu yüzden “ödemede uzmanlaşmış halka açık ağlar” kümesinde rekabet eder.
Ayrıca zincir-dışı muadiller (SWIFT, kart şemaları ve bölgesel anlık ödeme sistemleri) kullanım senaryosuna göre dolaylı rakip sayılabilir. Stellar’ın anchor modeliyle birlikte çalışabilirliği ve zincir üstü FX ve path ödemeleri kabiliyeti, bu sistemlere karşı açık ağ avantajı (şeffaflık, programlanabilirlik) sunmayı hedeflemektedir.
