Kripto para dünyası bize çok farklı altcoin’leri hem tanıttı hem de kazandırdı. Bunlardan birisi kuşkusuz Solana. Solana’nın ne olduğunu tanıtmadan önce kripto para dünyasının bir gerçeğini size hatırlatmak isterim. Geçmişte küçük gördüğümüz projeler sonrasında öyle büyük gelişmeler kaydettiler ki, biz onları sadece fiyattaki boyutlarıyla değil Blockchain’deki büyüklükleriyle de değerlendiriyoruz. Bir kripto para projesinin kendine has Blockchain’inin olması mutlak anlamda bir bağımsızlık göstergesi sayılabilir. İşte Solana’yı da önemli kılan bu özelliği. Şimdi gelin kripto para dünyasının ilk 10 içerisinde yer alan Solana’nın ne olduğuna bir bakalım.
Solana nedir?
Solana’yı kısaca ifade edersek onun akıllı sözleşmeler çalıştıran bir Layer-1 odaklı Blockchain olduğunu ifade edebiliriz. Tasarımının merkezinde Proof of History adı verilen bir mekanizma yer alır. Proof of History kısaltma olarak PoH şeklindedir. PoH Blockhain içinde ortak bir zaman referansı üretmek amacıyla kullanılan kriptografik bir saat fikrini ifade etmektedir. Buradaki amaç işlemlerin hangi sırayla geldiğini dış bir saate güvenmeden kanıtlamaktır. Bu çerçevede ağ bir lider seçer ve lider kesintisiz bir şekilde ardışık özetler hesaplar. Her işlem bu akış içindeki belirli bir indekse ve özete bağlı olarak damgalanır. Böylece ağ öncelik ve sonralık ilişkisini tek bir bakışta görür.
Mekanizmaya baktığımızda bir tür doğrulanabilir gecikme işlevi gibi çalıştığını söyleyebiliriz. Lider bir girdiyi alır ve hash fonsksiyonunu tekrar be tekrar uygular. Her yeni çıktı da bir öncekinin doğrudan bir sonucu olur. Zincirin herhangi bir noktasını değiştirmek ise öyle kolay değil. Tüm adımların yeniden hesaplanmasını gerektiren bir süreç gerektirir. Validator dediğimiz doğrulayıcılar örnekler üzerinde kontroller yaparlar. Özetlerin burada ardışıklığına ve sayısına bakılır. Eğer ardışıklık ve sayı tutuyorsa işte o zaman akış kabul görür. Hesaplamanın burada pahalı olmadığını söyleyelim. Ayrıca doğrulama da hızlıdır.
Bir diğer tasarım ise Proof of Stake’tir. Bunun detayını biraz sonra Solana nasıl üretilir kısmında anlatacağım. Sadece bu mekanizma ile yaklaşım doğrulayıcıların paylarını esas alır. Bu şekilde enerji tüketimi sınırlanır ve işlem onayı da hızlanır. Solana’nın en güzel ve en önemli yanını ben geliştiricilere ölçeklenebilir bir ortam sunması olarak görüyorum. İşlem ücretlerinin düşüş olması en önemli avantaj. Ayrıca yüksek verim de en kritik hedef. Uygulamalar için Solana ağında esnek araçların sağlandığını görüyoruz. Kullanıcılar böylelikle cüzdanlar üzerinden akıllı sözleşmelerle etkileşime girer.
Solana nasıl üretilir?
Öncelikle Solana ağından madencilik faaliyetinin olmadığını belirtelim. Ağ güvenliği için Türkçe’de Pay İspatı olarak isimlendirebileceğimiz Proof of Stake (PoS) temelli bir mekanizma yürütür. Burada doğrulayıcılar diyebileceğimiz validatörler Solana tutup ağa katkı sağlarlar. Elbette bu karşılıksız değildir. Karşılığında ağ doğrulayıcıları ödüllendirir. Doğrulayıcı olmak için gereken şeyler ise donanım, yazılım ve sürekli erişimdir.
Solana üretimi ağ protokolünün belirlediği enflasyon planına göre ilerler. Solana’da enflasyon oranı zaman içinde düşecek şekilde ayarlanmıştır. Kullanıcılar burada ellerindeki Solana’larını yetkilendirme denilen yöntemle validatörlere yani doğrulayıcılara devredebilirler. Böylelikle ağın güvenliğine de katkı sağlanmış olur. Diğer taraftan ödül paylaşımı da gerçekleşir.
Solana ne zaman ortaya çıktı?
Projenin fikri temeli Anatoly Yakovenko’nun 2017 yılında yayımladığı teknik metin ile görünür hale geldi. Burada kritik bileşen’in Proof of History yaklaşımı olduğunu ifade edelim. O dönemde yaklaşım yeni bir perspektif sundu.
Test ağları izleyen süreçte devreye alındı. Solana’nın ana ağı bir diğer ifade ile mainnet-beta 16 Mart 2020’de açıldı. SOL’un halka açık satışı ise 24 Mart 2020’de CoinList’te yapıldı.
Solana’nın kurucusu kimdir?
Solana’nın kurucusu Anatoly Yakovenko’dur. Yakovenko ayrıca Solana’nın çekirdek ekibinde yer almaktadır. Kendisinin programlama ve performans optimizasyonu alanındaki deneyimi, mimari kararları etkiledi.
Ekipteki diğer isimlere de burada yer verelim. Bunlardan birisi Raj Gokal. Gokal ürün ve büyüme tarafında sorumluluğu üstlendi. Greg Fitzgerald ve Stephen Akridge gibi ekipteki diğer mühendisler, çekirdek istemci ve performans katmanlarında çalıştı. Ekibin özellikle odaklandıkları konular arasında yüksek verim ve düşük gecikme hedefleri yer aldı.
Solana ne işe yarar?
Solana’nın ne işe yaradığını anlatmadan önce özellikle saniyelik zaman diliminde çok yüksek işlem kapasitesi ve düşük gecikme ile çalıştığını belirtelim. Çok düşük seviyede işlem ücretleri var. Solana özellikle ödemeler ve havalelerde ciddi anlamda işe yaramaktadır. Mikro ödemeler ile bireysel ödemelerde kullanılabilir.
Solana’nın en önemli işe yarar kısmı DeFi ile ilgilidir. Özellikle Merkeziyetsiz borsalara (DEX) ev sahipliği yapmaktadır. Türev işlemler ve borç verme ve alma protokolleri için güvenli yuvadır. Diğer taraftan 2021 yılındaki NFT furyasını hatırlarsınız. Solana o dönem NFT furyası ile rekorlar kırmıştı. Özellikle NFT’leri mint etme, NFT Pazar yerleri ve telif akışları Solana üzerinden yürütülmüştü.
Solana ayrıca memecoin’ler için de bir yuva haline gelmiştir. Geldiğimiz aşamada topluluğun bizzat kendisinin oluşturduğu milyonlarca memecoin Solana ağını kullanmıştır. Ayrıca gerçek zamanlı etkileşimli deneyimler arayanlar için oyun tabanlı sosyal uygulamalar da Solana’yı kullanmaktadır. Son olarak tokenizasyon ve RWA alanı ile DePIN sektörü için Solana kullanıma müsaittir ve kullanılmaktadır.
Solana ağının kripto para birimi olan SOL coin ise işlem ücretlerini ödemede kullanılır. Diğer taraftan coin’in en öenmli özelliği staking’dir. Staking ile ağ korumaya alınır ve doğrulayıcılar desteklenir. Diğer taraftan SOL coin çoğu protokolde de yönetim ve protokol içi teminat rollerine sahiptir.
Solana nasıl çalışır?
Solana’nın nasıl çalıştığına geçmeden önce temel parçalar ile ilgili bilgi vermek gerekir. Temel parçalardan bir tanesini Proof of History (PoH) oluşturur. PoH tek başına bir konsensüs değildir. Doğrulanabilir zaman damgaları üretmesi en önemli özelliği. Nodelar (düğümler) aynı sırayı paylaşır ve senkron kalır.
İkinci olarak konsensüs mekanizmasına değinmek gerekir. Burada Tower BFT + PoS konsensüsü oluşturur. Doğrulayıcılar SOL stake ederler. Lider sırası ile slot üretir ve diğerleri de oylama yapar. Oylara göre de bloklar hızla kesinleşir.
Üçüncü olarak yer verilmesi gereken ise Sealevel’dır. Paralel yürütme olarak da nitelendirilen bu aşamada işlemler dokunacakları hesapları önceden bildirir. Çakışmaya işlemler burada eş zamanlı olarak çalışır. CPU/GPU ise verimli bir şekilde kullanılır.
Ağ katmanına geldiğiniz Turbine blok verisini ağa şube şube dağıtır. Ayrıca küçük şubelere bölerek yayılımın hızlı olmasını sağlar. İşlemleri lider adaylarına önceden ileten ise Gulf Stream’dır. Böylece klasik anlamda bir mempool beklemesi azalmaktadır. Pipelining/QUIC & QoS isimli aşamada ise doğrulayıcılar paketleri aşamalı işler ve tıkanıklık azalır.
Depolama ve verilere baktığımızda Cloudbreak isimli yapı çok eşzamanlı okuma/yazma için tasarlanmış hesap veri düzeni olarak karşımıza çıkıyor. Eski veriler arşiv düğümlerine (nodelarına) aktarılabiliyor.
Ücret modeli olarak baktığımızda yerel ücret piyasaları ve öncelik ücretlerinin yoğun uygulamalar ile birbirini kilitlemesinin önüne geçilmektedir. Geliştirici modelde ise programlar genelde Rust ile yazılır.
Solana’nın nasıl çalıştığını özet olarak verirsek öncelikle cüzdan işlemi imzalayıp RPC’ye yollar. RPC (Remote Procedure Call) cüzdanın ya da dApp’in Solana düğümleriyle konuştuğu API kapısıdır. Sonra sıradaki lider PoH akışına işlemi yerleştirir. Ayrıca bloğu yayınlar. Doğrulayıcılar da işlemi yürütür. Hesap çakışmayanlar paralel çalışmaktadır. Sonra oylamalar gelir ve yeterli oy sonrası blok kesinleşir. Cüzdan da işlemi onaylı görür. Böylece ücret SOL olarak ödenmiş olur.
Solana nereden alınır satılır?
Solana bugün hemen her merkezi kripto para borsalarında yani başta Binance, Bybit, Coinbase, MEXC, Upbit, OKX, Bitget ve KuCoin olmak üzere bir çok platforma işleme açıktır. Diğer taraftan merkeziyetsiz borsalarda da işlem yapılabilmektedir.
Merkezi borsaların en önemli özelliği fiat para birimleri işlem yapılabilmesidir. Diğer taraftan merkeziyetsiz borsalar ise cüzdan ile doğrudan takas imkanı vermektedir. Burada işlemlerin akıllı sözleşmeler üzerinden yürüdüğünü de belirtelim.
Solana güvenilir mi?
Bu soruyu biraz ayrıntıya girerek cevaplandıracağım. Solana genel kullanım için güvenilir kabul edilir. Ancak geçmişte yaşanan kesintiler gibi risk durumları halen ortadan kalkmış değil. Örneğin 6 Şubat 2024’te ana ağ yaklaşık 5 saat durdu. O zaman sorun tespit edilip giderildi. Ayrıca 2025 yılında teknik değerlendirmeler yapılarak bazı iyileştirme alanlarını ve önerilerini ayrıntılandırdı.
Solana.com verilerine göre şu a ağda 1017 bağımsız validatör çalışıyor. Rakam küresel bir node dağılımına işaret ettiği için güvenlik açısından önemli bir unsur. 20 Haziran 2025 tarihinde yayımlanan raporda belirtildiği üzere ağı tek bir istemciden kurtarmak için Firedancer hedefinde ilerleme olduğu kaydedildi. Firedancer’ın kısaca tanımlamak gerekirse Solana’ya performans artışı ve istemci çeşitliliği getirerek kesinti riskini düşürmeyi hedefleyen ikinci bir validator yazılımıdır. Burada ana hedef istemci çeşitliliği getirmek. İstemci çeşitliliği arttıkça ağın güveni de daha fazla artacak.
Kullanıcılar açısından değerlendirdiğimizde dApp/akıllı sözleşme hataları ile köprü risklerinin zincirden bağımsız olduğunu görüyoruz. Proje seçimi ve denetim geçmişi kritik konular arasında. Kullanıcılar özellikle cüzdan ve anahtar güvenliğine dikkat etmeli.
Solana’nın rakipleri
Solana’nın rakiplerine kısaca değinirsek öncelikle rakiplerin akıllı sözleşme çalıştıran, düşük ücret ve yüksek ölçek araya Layer-1 Blockchain’leri olduğunu ifade etmek gerekir. Bir de geliştirici ve likiditeyi paylaşan Layer-2’ler de önemli rakipler konumunda. Peki, rakipler arasında kimler var?
Doğrudan L1 rakiplerine bakarsak elbette ilk sırada Ethereum var. Solana için bir zamanlar hatırlarsınız Ethereum Katili ifadesi kullanılmıştı. Diğer rakipler ise sırasıyla BNB Chain, Avalanche, TON, Tron, Cardano, Polkadot, Algorand, Fantom ve diğer genel amaçlı L1’ler şeklinde. Özellikle yüksek performans odaklı L1’ler olan Aptos, SUI ve SEI yine Solana’nın rakipleri.
Doğrudan olmasa da dolaylı rakipler diyebileceğimiz projeler de var. Arbitrum, Optimism, Base, zkSync, Starknet, Linea ve Scroll bunlar arasında. L2’lerin teknik olarak L1 olmadığını belirteyim. Ancak geliştirici ilgisi, kullanıcı ve sermaye için Solana ile rekabet ederler.
Son olarak SOL coin için önümüzdeki sürecin ETF’lerle birlikte şekilleneceğini söyleyebiliriz. Böyle devam eder ve bir ETF onay gelirse Solana fiyatının hızlı artış gerçekleştireceğini ifade edebiliriz. SOL coin için 1.000 dolar hedefi dillerde.
