Merkeziyetsiz finans (DeFi) nedir?

Yayınlanma: 06-05-2025 20:18

Merkeziyetsiz finans (DeFi), geleneksel finans sisteminde yer alan aracılara ihtiyaç duymayan bir blockchain ekosistemi olarak özetlenebilir. 2008 yılında Satoshi Nakamoto tarafından tanıtılan Bitcoin’de de yer alan merkeziyetsiz yapıyı daha geniş bir perspektifte alan DeFi, herhangi bir aracı kurum veya merkezi otoriteye ihtiyaç duymadan çalışır. Bu finansal sistemde ticareti ve yatırımları mümkün kılan borsalar olsa da bu borsaların da hakimiyeti merkeziyetsiz yapıya uygun olarak kullanıcılara aittir. Kullanıcılar varlıkları üzerinde tam kontrole sahip olduğu için varlıkların arkasındaki projeleri veya işlem yaptıkları borsaları da yönetme gücüne sahip olabilmektedir.

Blockchain teknolojisinde çalışan akıllı sözleşmelere dayanan merkeziyetsiz finans, Ethereum başta olmak üzere Solana, Cardano, Polkador ve benzeri ağlarda çalışmaktadır. DeFi, blockchain dünyasının temelinde yer alan anonimlik, izlenebilir şeffaflık ve geriye döndürülemez işlemler gibi özelliklere sahiptir. Bitcoin’in temelinde yer alan prensipleri uygulayan DeFi, daha geniş kitleye daha uygun maliyetlerle ulaşmayı hedefler.

Merkeziyetsiz finans (DeFi) nasıl çalışır?

Merkeziyetsiz finans protokolleri, akıllı sözleşmelerin sunduğu otomasyon ile işler halde kalmaktadır. Bu sözleşmeler, belirli kuralları kod halinde tanımlar ve bu kurallar gerçekleştiğinde işlem otomatik olarak gerçekleşir. Bu da yapının otonom ve merkeziyetsiz çalışmasının temelinde yatan temel mekanizmadır.

Örneğin günümüz ve geçmiş geleneksel finans yapısında borca ihtiyaç duyan bir kullanıcı öncelikli olarak bankaya gitmeli veya bankanın çevrimiçi hizmetine bağlanmalı ve ardından ihtiyaç duyduğu miktarı temin etmek için teminatın da ötesinde merkezi otoritelerin değerlendirmesini beklemek zorundadır. DeFi da ise otonom olarak çalışan matematiksel hesaplamalar teminat sonrası anında karar vererek likidite havuzundan borç alabilir. Benzeri şekilde bir kullanıcı varlıklarını likidite havuzuna yatırarak belirlenen yıllık oran üzerinden faiz kazanabilir. DeFi arayüzünden anlık olarak varlıklarını DEX adı verilen merkeziyetsiz borsalar üzerinden takas edebilir ve takas ettiği varlıkları 7/24 transfer edebilir.

Tüm bu işlemler, kullanıcıların özel anahtarlarıyla kontrol edilen cüzdanlar üzerinden gerçekleştirilir ve üçüncü taraflara güven duymaya gerek kalmaz. Bu sayede DeFi sistemleri hem bireysel yatırımcılar hem de kurumlar için doğrudan finansal işlem yapmanın yeni ve güvenli bir yolunu sunar.

Merkeziyetsiz finansa ilişkin temel kavramlar

DeFi ekosistemi, bir dizi temel protokol ve araç üzerine kuruludur ve bu araçlar olarak merkeziyetsiz finansın temel kavramlarını oluşturur:

• Merkeziyetsiz borsalar (DEX): Kullanıcıların doğrudan birbirleriyle token takası yapabildiği platformlardır. Örn: Uniswap, SushiSwap.
• Likidite havuzları: Kullanıcıların token’larını akıllı sözleşmelere kilitleyerek faiz kazandığı, aynı zamanda borsalara işlem likiditesi sağlayan yapılar.
• Borç verme & alma protokolleri: Kullanıcılar teminat karşılığında borç alabilir veya varlıklarını başkalarına borç vererek gelir elde edebilir. Örn: Aave, Compound.
• Stabilcoin’ler: Değerleri sabit varlıklara (çoğunlukla ABD doları) endekslenmiş dijital paralardır (örn. USDC, DAI) ve DeFi işlemlerinde volatiliteyi azaltmak için sıkça kullanılır. Bu tür varlıklar geleneksel itibari paralarla aynı mantıkta çalıştığı için tercih edilmektedir.
• Getiri için kullanılan yield farming: Kullanıcıların, fonlarını çeşitli protokoller arasında taşıyarak maksimum getiri sağlamaya çalıştıkları finansal çözümdür.

Merkeziyetsiz finans kullanmak avantajlı mı?

Merkeziyetsiz finans (DeFi), geleneksel finansa göre birçok avantajla birlikte gelir. En belirgin avantajlardan biri, herkesin sadece bir cüzdanla bu sistemlere erişebilmesidir. Banka hesabı, kimlik belgesi ya da kredi skoru gerekmeden sadece internet bağlantısıyla DeFi dünyasına adım atılabilir. Otonom olarak çalışan blockchain ve akıllı sözleşme sistemlerinin de yardımıyla finans araçlarına katılım çok daha kolay olmaktadır.

Bir diğer önemli avantaj, kullanıcıların kendi varlıkları üzerinde tam kontrole sahip olmasıdır. Varlıklar, bir bankada ya da merkezi platformda tutulmaz; sadece kullanıcının özel anahtarıyla erişilebilen cüzdanlarda saklanır. Bu durum, olası sansür, bloke ya da müsadere risklerini en aza indirir. Bu durum aynı zamanda Satoshi Nakamoto tarafından önerilen sisteme de uygun olmasını sağlar.

Merkeziyetsiz finansın riskleri nedir?

Her yeni teknolojide olduğu gibi, merkeziyetsiz finansın da bazı riskleri vardır. En yaygın riskler arasında akıllı sözleşme hataları, rug pull (geliştirici kaynaklı dolandırıcılık faaliyetleri), fiyat manipülasyonu ve sistem ölçeklenebilirliği sayılabilir.

• Hacker’lar ağa sızarak akıllı sözleşmedeki açıkları lehlerine çalıştırarak varlıkları çalabilir veya ağa kalıcı zararlar verebilir.
• Teminatlandırma oranlarının geleneksel finansa kıyasla daha yüksek olması uzun vadeli borçlanmalarda anlamlı olmayabilir.
• Bitcoin gibi güçlü varlığa kıyasla çok daha volatil bir işlem fiyatına sahip olmaları beklendiği için riskler artmaktadır.
• Rezervlerin ve likiditenin gerçekliği tartışmalar yaratabilse de güvenilir ağların takibi daha kolay olduğu için bu durum avantaj da olabilmektedir.

Merkeziyetsiz finans ekosistemi büyümesini sürdürmeye devam ederken ölçeklendirme problemi yani işlemlerin verimliliği de problem olmaktadır. Ethereum başta olmak üzere birçok DeFi projesi veya DeFi kaynağı bu problemi çözmek adına çalışmalarına sürdürmektedir. Projelerin önemli bir yol kat etmeyi başarmasıyla birlikte işlem ücretleri düşmeye devam etmenin yanı sıra hızlanmaktadır.

İşlemlerin verimliliğinin yanı sıra merkeziyetsiz finansın desteklediği token varlıkları da genişlemeye devam ediyor. Örneğin kurumsal yatırımcıların da ilgisini çeken gerçek dünya varlıklarının tokenlaştırılması yanı RWA sektörü en çok büyüyen blockchain sektörlerinin başında gelmektedir. Sigortacılık dünyasının da kullanıcı otonom akıllı sözleşmeler RWA’ya benzeri bir şekilde tokenlaştırma alanındaki gelişmeler arasında yer almaktadır.

Yazar Hasan Hüseyin Lif hakkında :

Ekonomi, blockchain ve kripto para alanlarında uzmanlaşmış bir yazar olarak, dijital finans dünyasındaki yenilikleri yakından takip etmekteyim. Üç yılı aşkın bir süredir KoinFinans bünyesinde kripto para piyasasına ilişkin güncel haberler, analizler ve sektörel gelişmeler üzerine içerikler üretmekteyim. Blockchain teknolojisinin ekonomik yapılar üzerindeki etkilerini, DeFi, NFT'ler ve merkez bankası dijital paraları gibi yenilikçi alanları kapsayan derinlemesine analizler sunarak sektördeki dönüşümleri değerlendirmekteyim.