Kripto para piyasası geliştikçe, yatırımcıların işlem yapabileceği borsa türleri de çeşitlenmiştir. Artık yalnızca merkezi kripto borsaları değil, merkeziyetsiz sistemler, hibrit platformlar, kullanıcıdan kullanıcıya (P2P) işlemler ve tezgâh üstü (OTC) hizmetler gibi pek çok model yatırımcıların karşısına çıkmaktadır. Her borsa türü; sunduğu güvenlik seviyesi, işlem kolaylığı, likidite derinliği ve teknik altyapısıyla farklı yatırımcı profillerine hitap eder. Kripto para borsası seçerken dikkat edilmesi gereken konulardan biri olan kripto para borsası türü kullanıcının amacına uygun olarak seçilmelidir.

Merkezi Borsalar (CEX)

Merkezi borsalar, kripto para işlemlerinin en yaygın şekilde gerçekleştirildiği platformlardır. Binance, Coinbase ve Kraken gibi örneklerle temsil edilen bu borsa tipi, kullanıcının kripto varlıklarını borsanın kontrolünde tutar. İşlemler, hızlı eşleştirme motorları ve güçlü altyapılar sayesinde anında gerçekleştirilir. Bu sistemde, kullanıcılar e-posta adresi ve kimlik doğrulama adımlarıyla hesap oluşturur ve tüm alım-satım faaliyetlerini borsanın sunduğu arayüz üzerinden gerçekleştirir. Merkezi borsalar, yüksek likidite sunmaları ve kullanıcı dostu yapılarıyla hem yeni başlayanlara hem profesyonel yatırımcılara hitap eder. Ancak bu yapı, varlıkların kontrolünün kullanıcıda değil borsada olmasını beraberinde getirir. 2025 yılının en güvenilir kripto para borsalarının tamamı merkezi borsalardan oluşmaktadır.

• Teknik altyapı ve işlem modeli: Merkezi sunucular, özel eşleştirme motorları, dahili saklama hizmeti (custodial).
• Avantajlar: Hızlı işlemler, yüksek likidite, fiat para (itibari para) ile işlem desteği, kullanıcı dostu arayüz.
• Dezavantajlar: Varlıkların borsada tutulması (güvenlik riski), regülasyonlara bağlılık, zaman zaman çekim kısıtlamaları.

Merkeziyetsiz Borsalar (DEX)

Merkeziyetsiz borsalar, kripto para işlemlerini tamamen on-chain biçimde gerçekleştiren platformlardır. Bu borsalar, kullanıcıların özel cüzdanlarını bağlayarak doğrudan işlem yapmalarına olanak tanır. Uniswap, PancakeSwap ve SushiSwap gibi DEX’ler, akıllı kontratlar aracılığıyla emirleri eşleştirir ve işlemleri on-chain olarak tamamlar. Kullanıcıların fonları hiçbir merkezi yapıya emanet edilmediği için kontrol tamamen ellerindedir. Ancak DEX’ler, yüksek gaz ücretleri ve zaman zaman düşük likidite gibi sorunlarla karşılaşabilir. Yine de özellikle DeFi yatırımcıları ve gizlilik odaklı kullanıcılar için vazgeçilmez bir alternatif olmaya devam etmektedir.

• Teknik altyapı ve işlem modeli: Akıllı kontratlar, on-chain likidite havuzları, non-custodial cüzdan entegrasyonu.
• Avantajlar: Varlık kontrolü tamamen kullanıcıda, kimlik doğrulama gerekmez, sansürsüz işlem imkânı.
• Dezavantajlar: Yüksek işlem ücretleri (özellikle Ethereum üzerinde), daha düşük likidite, karmaşık arayüzler.

Hibrit borsalar

Hibrit borsalar, merkezi ve merkeziyetsiz borsa modellerinin avantajlarını bir araya getirmeyi amaçlayan platformlardır. Bu sistemlerde kullanıcı, merkezi bir eşleştirme motoru üzerinden emir verirken, fonlarını kendi cüzdanında tutabilir veya on-chain işlemler yapabilir. Böylece hem CEX’in hızı ve işlem derinliği hem de DEX’in güvenliği aynı anda sunulmaya çalışılır. Qurrex, Nash gibi platformlar bu kategoriye örnek olarak gösterilebilir. Hibrit yapıların teknolojisi hâlâ gelişmekte olduğundan, kullanıcı deneyimi ve likidite konusunda bazı sınırlamalar görülebilir. Ancak uzun vadede bu sistemlerin daha yaygın hale gelmesi beklenmektedir. Ancak yine de bu tür çözümlerin Mayıs 2025 döneminde hala popüler olmadığını ve güvenilir görülmediklerini belirtmek önemlidir.

• Teknik altyapı ve işlem modeli: Off-chain eşleştirme, on-chain işlem tamamlama, opsiyonel saklama modeli.
• Avantajlar: Hızlı işlem altyapısı, kullanıcı kontrolünde saklama, gelişmiş güvenlik yapısı.
• Dezavantajlar: Henüz sınırlı sayıda örnek, sınırlı likidite, teknik kullanım zorlukları.

P2P Platformlar (Kullanıcıdan Kullanıcıya İşlem)

P2P (peer-to-peer) borsa platformları, kullanıcıların birbirleriyle doğrudan kripto para alım-satımı yapmasını sağlayan yapılardır. Binance P2P ve LocalBitcoins gibi platformlar, alıcı ve satıcının birbiriyle pazarlık yaparak fiyat belirlemesine imkân tanır. Bu tür platformlarda genellikle escrow (emanet) sistemi kullanılarak fonların güvenliği sağlanır. P2P platformlar, özellikle bankacılık sistemine tam entegre olmayan bölgelerde veya özel ödeme yöntemleriyle işlem yapmak isteyen kullanıcılar için ideal bir çözümdür. Ancak güvenilir satıcı bulmak, dolandırıcılık riskini minimize etmek gibi sorumluluklar kullanıcıya aittir. Bu tür borsalarda kripto para borsası işlem ücretleri detayına ayrıca dikkat edilmelidir.

• Teknik altyapı ve işlem modeli: Escrow sistemleri, doğrudan kullanıcı eşleştirmesi, manuel fiyat belirleme.
• Avantajlar: Esnek ödeme yöntemleri, merkezi müdahale olmadan işlem, yerel para birimi kullanımı.
• Dezavantajlar: Yavaş işlem süreci, dolandırıcılık riski, düşük işlem hacmi.

OTC (Over-the-Counter) Borsaları

OTC platformları, özellikle büyük hacimli kripto işlemlerini düşük fiyat kayması (slippage) ve gizlilik içinde gerçekleştirmek isteyen kurumsal yatırımcılara hizmet verir. Genesis Trading, Kraken OTC ve Binance OTC bu alandaki başlıca örneklerdir. OTC işlemler genellikle doğrudan broker aracılığıyla yapılır ve halka açık piyasa fiyatlarını etkilemeden tamamlanır. Bu nedenle spot borsalara göre çok daha sessiz ama etkili bir işlemler ekosistemi sunar. OTC hizmetleri, yüksek net değerli bireyler ve fonlar için tercih edilen bir yapıdır ancak bireysel yatırımcılar için erişilebilirliği sınırlı olabilir.

• Teknik altyapı ve işlem modeli: Doğrudan broker veya masa hizmeti, emir defteri dışında anlaşmalı işlem.
• Avantajlar: Büyük hacimli işlemlerde düşük fiyat etkisi, gizlilik, özel fiyatlama.
• Dezavantajlar: Minimum işlem limiti, genellikle kurumsal erişime açık, şeffaflık sınırlı.