Akıllı sözleşme nedir?

Yayınlanma: 05-05-2025 21:17 Son güncellenme: 05.05.2025 - 21:18

Akıllı sözleşmeler (smart contracts), blockchain teknolojisinde önceden belirlenen koşullara bağlı olarak çalışan ve herhangi bir insan müdahalesine ihtiyaç duymadan çalışan dijital sözleşmelerdir. Bitcoin’in ilk defa 2008 yılında Satoshi Nakamoto tarafından tanıtılmasıyla birlikte literatürde daha fazla tartışılan akıllı sözleşmelerin tarihi çok daha eski geçmişe dayanmaktadır.

1990’lı yıllarda kriptografi biliminin tanınan isimlerinden Nick Szabo, teorik olarak tartışılan akıllı sözleşmeler, Ethereum’un da temelinde yer alan blockchain teknolojisiyle birlikte daha fazla tartışılmaya başlandı. Karşılıklı beklentilere dayanan geleneksel sözleşmelere oldukça benzer çalışan akıllı sözleşmeler, dijital ortamda ve herhangi bir ek müdahaleye gerek olmadan otonom olarak çalışmaktadır. Yazılım ve yazılım güvenine dayanan bu sözleşmeler gerekli koşullar yerine getirildiği durumlarda çalışılır.

Akıllı sözleşmeler nasıl çalışır?

Akıllı sözleşmeler, “if/then” (eğer/şu olursa/bunu yap) mantığıyla yazılmış kod bloklarıdır. Bu kodlar, Ethereum gibi akıllı sözleşme destekleyen bir blokzincir ağına yüklenir ve tüm ağ katılımcılarının görebileceği şekilde dağıtık olarak saklanır. Sözleşme, tanımlı koşullar gerçekleştiğinde otomatik olarak çalışır. Örneğin, bir sigorta uygulamasında hava durumuna bağlı bir şart tanımlanabilir; belirli bir günde yağmur yağarsa, ödeme otomatik olarak alıcıya gönderilir. Bu mekanizma, aracıya olan ihtiyacı ortadan kaldırır ve sistemin tamamen yazılımla kontrol edilmesini sağlar. Her işlem ağ üzerinde kriptografik olarak doğrulandığı için, kötü niyetli müdahaleler ya da değişiklikler engellenmiş olur.

Akıllı sözleşmelerin özellikleri

• Otomatik ve özerktir: Sözleşme bir kez yayınlandıktan sonra kimsenin iznine gerek kalmadan çalışır. Bu özelliğiyle otonom olmanın yanı sıra özerktir.
• Şeffaf ve izlenebilirdir: Blokzincir üzerinde çalıştığı için herkes tarafından denetlenebilir yapısını sürdürmektedir.
• Geri döndürülemez: Blockchain ağlarındaki uygulama başladığında durdurmak ya da iptal etmek teknik olarak zordur ve ortak bir karar gerektirir.
• Aracı gerektirmez: Banka, noter, avukat gibi arabuluculara olan ihtiyacı ortadan kaldırır. Bu da Bitcoin’in temelinde yer alan merkeziyetsiz yapıyı takip eder.
• Güvenlik odaklıdır: Kodlar iyi yazıldığı sürece çalışma mantığından sapmaz.

Hangi platformlar akıllı sözleşme destekler?

Akıllı sözleşme altyapısı sunan blokzincir platformları, geliştiricilere farklı düzeyde esneklik, performans ve güvenlik özellikleri sağlar. Bu platformların en bilineni Ethereum’dur. Ethereum, Solidity adlı programlama dilini kullanarak geliştiricilerin sözleşmeleri yazmasına ve yayımlamasına olanak tanır. Solana, daha yüksek işlem kapasitesiyle öne çıkarken Rust diliyle geliştirme yapılmasına imkân verir. Cardano, akademik tabanlı bir yaklaşım benimseyerek daha güvenli ve formal doğrulamalı sözleşmeler sunmayı hedefler. Avalanche, düşük gecikme süresi ve Ethereum uyumluluğuyla dikkat çekerken; Polkadot, farklı blokzincirlerin birbiriyle iletişim kurmasını sağlayarak çoklu zincir altyapısında akıllı sözleşmeleri mümkün kılar. Bu platformların her biri, farklı ihtiyaçlara göre özelleştirilebilir çözümler sunar.

Avantajlar:

• Aracılara gerek kalmadığı için maliyetleri azaltır.
• Şeffaflık ve denetlenebilirlik sağlar.
• Hatalı uygulama riskini azaltır.
• Uygulamalar otomatik olduğu için hızlı ve kesintisiz işler.

Dezavantajlar:

• Kod hataları ciddi zararlara neden olabilir.
• Kod yayımlandıktan sonra geri dönüş çok sınırlıdır ve toplu bir karar mekanizmasına ihtiyaç duyar.
• Hukuki açıdan kapsayıcılığı hala tartışmalı olduğu için vergi gibi konularda sorunlar yaşanabilmektedir.

Akıllı sözleşme kullanım alanları

Akıllı sözleşmeler, yalnızca finansal işlemlerle sınırlı kalmadan çok geniş bir alanda kullanılmaktadır. DeFi (Merkeziyetsiz Finans) protokollerinde kredi verme, faiz kazanma ve likidite havuzları gibi işlemler tamamen akıllı sözleşmelerle yürütülür. NFT platformlarında dijital varlıkların transferi ve telif hakkı ödemeleri otomatik olarak gerçekleştirilir. DAO’lar (Merkeziyetsiz Otonom Organizasyonlar) karar alma süreçlerini akıllı sözleşmelerle yürütürken, tedarik zinciri takibinde ürünlerin üretimden tüketiciye kadar olan yolculuğu şeffaf şekilde izlenebilir. Ayrıca sigorta şirketleri, hava durumu veya ulaşım verilerine bağlı otomatik tazminat ödemeleri yapmak için akıllı sözleşmeleri entegre etmektedir.

Yazar Hasan Hüseyin Lif hakkında :

Ekonomi, blockchain ve kripto para alanlarında uzmanlaşmış bir yazar olarak, dijital finans dünyasındaki yenilikleri yakından takip etmekteyim. Üç yılı aşkın bir süredir KoinFinans bünyesinde kripto para piyasasına ilişkin güncel haberler, analizler ve sektörel gelişmeler üzerine içerikler üretmekteyim. Blockchain teknolojisinin ekonomik yapılar üzerindeki etkilerini, DeFi, NFT'ler ve merkez bankası dijital paraları gibi yenilikçi alanları kapsayan derinlemesine analizler sunarak sektördeki dönüşümleri değerlendirmekteyim.